Introdución
A día de hoxe non resulta tarefa moi complexa toparse coa palabra anarquía xerografiada en calquera xornal ou novela, balbucida por tal ou cual presentador de noticiarios televisivos ou radiofónicos, escoitada dondequiera váiase pola rúa ou, mesmo, nalgún que outro texto académico. Sexa cual sexa o lugar, a forma e o ton no que se nomea esta palabra concluiredes comigo -vós que coñecedes as súas verdadeiras roupaxes- en que a súa significación contextual é, canto menos, unha sacrosanta bazofia digna das mellores esterqueiras porcinas. A súa tan asumida acepción como sinónimo inequívoco de caos, desorde, terrorismo, etcétera., non fai senón denotar como a linguaxe perdeu todo sentido; as palabras xa non se remiten a realidades, senón que máis ben se basean en prexuízos, concepcións estúpidas reiteradas ata a saciedade, ou simplemente unha cerrazón intelectual preocupante pola súa dimensión. Pero este problema non xorde só, ou non se nutre polo menos na súa totalidade, da aparente incultura política en tanto ao tema do anarquismo por parte da poboación en xeral, xa que dende os medios letrados tamén se emponzoña día si e día tamén o seu belo significado. A inoperancia filosófica dunha boa parte da poboación serve de coartada perfecta ao poder, ás elites intelectuais por descontado, para lavarse as mans e, á súa vez, para seguir alimentando este inverosímil que, a outro respecto, tan ben lle vén. Ambos os dous son dúas megamáquinas creadoras de ilusións que se retroalimentan a unha á outra; non sabéndose moi ben se a culpa vén do primeiro ou do segundo, é dicir, se a galiña vai antes que o ovo ou o individuo antes que a sociedade, conviremos que unha é unha vicisitude da outra e viceversa, ou mellor, que importa ben pouco cal xurdiu antes en tanto que esta dualidade se encontra ben a gusto envorcallándose unha e outra vez nas súas miserias.
Asistimos, pois, a unha auténtica hecatombe de desvalorización e sodomización da linguaxe que a bo seguro ningunha ideoloxía, e menos unha tan minoritaria como o devandito movemento ácrata, podería facer fronte sen un bastión de xornalistas emitindo unha verborrea constante de que significa realmente a anarquía. E como o movemento libertario carece dese potencial comunicativo, pois este está, quizais sobre mencionalo, abranguido na súa totalidade polos servís co poder, non nos queda outra que facer fronte a esta porfía cos nosos escasos, pero sen dúbida moi valiosos, métodos e ferramentas; isto é, por un lado, a propaganda vital, polo feito, que tanto e tan ben caracterizou o actuar anarquista durante máis de século e medio, e, por outro, levar a batalla ao seu terreo. É dicir, reafirmar cos nosos actos que é a anarquía e como son os anarquistas (abstéñanse rebeldía sen contido político e demais festexos baleiros), mais non contentándonos con isto, facer clara unha cousa: a forma de vida máis democrática, máis acorde coa liberdade, a igualdade e a fraternidade humanas, non é nin pode ser outra que a anarquía; hase de conseguir que os termos anarquía e democracia se biquen ata esluírse o un sobre o outro. O fincapé a este respecto ten de ser, polo tanto, incipiente na propaganda anarquista, nos seus medios, nos seus radios, nos seus foros, nas súas charlas, etcétera. Unha tarefa titánica que aínda cando os seus froitos fosen frugais, e sendo realistas a non moito podemos optar, supoñería poñer unha base firme para un desenvolvemento posterior, para unha penetración paulatina no imaxinario social que conseguira dar un verdadeiro contido á palabra, á fin e ao cabo, o seu verdadeiro contido. Pero por riba de todo habemos de ter moi en conta os tempos que corren e nos que estamos a desenvolver a nosa actividade política: os da desacreditación parcial ou total da sediciente democracia parlamentarista. É agora o momento idóneo para botar luz sobre un dos termos máis vilipendiados por propios e alleos (non se me tome este recurso na súa literalidade exacta) durante os últimos decenios.
En definitiva, habemos de sabernos, pois en verdade así o somos, donos dunha das concepcións de harmonía social máis fermosas que soubo concibir o enxeño humano. Se aínda queda algunha posibilidade para que se interprete este termo na súa xusta medida, e non á medida do poder e dos seus adláteres, é agora, nos prolegómenos da dispersión ideolóxica, nos albores do resurximento de novas fórmulas de carácter fascista, cando os anarquistas nos temos que reafirmar como portadores da democracia máis sublime, máis excelsa en todas as súas formas e espaventos: a Anarquía. Porque podemos afirmar con orgullo, como xa afirmou noutro tempo Élisée Reclus, que, sen lugar a ningunha dúbida, «A anarquía é a máis alta expresión da orde».
O cando e o porqué: breve xenealoxía.
Aínda que podemos albiscar trazos claros do pensamento ácrata dende os propios inicios do labor filosófico, non é ata a primeira metade do século XIX cando se empeza a asentar o ideario anárquico como ideoloxía política, co seu conseguinte contido moral e filosófico, en torno á figura dun dos pais do anarquismo: o pensador francés Pierre-Joseph Proudhon que, daquela, foi o primeiro en referirse a si mesmo como anarquista (se ben é certo que o termo xa é usado durante a Revolución Francesa para referirse aos socialistas utópicos que profesaban un pensamento extremadamente radical, é este último, como digo, quen o sela como cosmovisión política [1]), evidentemente dende un ángulo aínda algo ambiguo, na súa obra «Que é a propiedade?».
Moi pronto, debido ao carácter resolto, radical e crítico dos chamados anarquistas para co poder e as autoridades que o sustentan, a palabra vai adquirindo unha connotación cada vez máis desvirtuada e afastada da realidade idiosincrática do prístino movemento, pois se asume, errónea e falazmente, que o poder vixente é necesariamente harmónico: ordenado, e polo tanto, todo o que o provoca e se personifica publicamente contra el ha de ser o contrario: caótico, desordenado. Este feito é rapidamente aproveitado e alimentado pola propaganda estatal de todos os países, que pronto empezarán a inxuriar contra todo o que desprenda o aroma libertario. Así, a mediados do século XIX, durante a onda revolucionaria que salpica á maioría de países europeos, e debido ao trasfondo cada vez máis pexorativo que vai envolvendo todo o acrático, se dispara o número de publicacións, líbeos e artigos que defenden con vehemencia a anarquía. En Francia podemos resaltar o lacónico líbeo escrito polo anarcoindividualista Anselme Bellegarrigue en 1850: o coñecido como «Manifesto da Anarquía» [2] (Manifeste de l'Anarchie), publicado en pleno período revolucionario no xornal libertario L'anarchie, journal de l'ordre -o cal dá boa mostra do interese que tivo o anarquismo en desligarse da súa falsa acepción xa dende as súas orixes-; neste manuscrito, considerado como o primeiro manifesto anarquista, Bellegarrigue recolle no seu punto inicial, baixo o título «A anarquía é a orde», unha serie de consideracións que non pretende senón esclarecer o agravio etimolóxico no que se encontra o termo. O anarquista francés arremete con xenialidade lóxica e case poética contra a significación fratricida que por aquel entón pesaba sobre o ideal libertario, coa seguinte correlación de ideas:
En efecto: quen di anarquía di negación do goberno; quen di negación do goberno, di afirmación do pobo; quen di afirmación do pobo, di liberdade individual; quen di liberdade individual, di soberanía de cada un; quen di soberanía de cada un, di igualdade; quen di igualdade, di solidariedade ou fraternidade; quen di fraternidade, di orde social.
Ao contrario: quen di goberno, di negación do pobo; quen di negación do pobo, di afirmación da autoridade política; quen di afirmación da autoridade política, di dependencia individual; quen di dependencia individual, di supremacía de clase; quen di supremacía de clase, di desigualdade; quen di desigualdade, di antagonismo; quen di antagonismo, di guerra civil; polo tanto, quen di goberno di guerra civil.
A tesitura léxica do momento non parece afastarse, revolucións á parte, demasiado da da nosa cotianeidade
Tamén é destacable o libro L'Humanisphère, Utopie anarchique, escrito polo anarquista protofeminista Joseph Déjacque que, seguindo a liña literaria utópica e antiautoritaria (moi afastada, por exemplo, da obra de Tomás Moro) do Manifeste deas Égaux, do anarquista primixenio Sylvain Maréchal, desenvolverá un modelo de sociedade harmónico e pleno de liberdade, moi en contra de como se ve no seu momento un posible porvir anarquista.
Os exemplos de escritos que xorden como defensa a todas as aldraxes e sofismas vertidas sobre o concepto de anarquía son bastos e danse, en maior ou menor forma, en todos os países de Europa, mais querendo ser conciso no desenvolvemento deste ensaio, creo que resaltando os máis coñecidos da época se entenderá que esta polémica terminolóxica foi cuestión máis que relevante no desenvolvemento do pensamento ácrata.
Dirixíndonos a outro punto crave:
A Revolución Francesa, que remata cun vórtice autoritario digno dos máis ferventes autócratas divinos, dá paso, como xa se dixo, a un ambiente revolucionario de aspiración liberal radial e/ou socialista utópica que pretende conseguir un obxectivo claro: a liberdade definitiva para vivir e convivir en fraternidade, máxima aspiración humana. Esta aglomeración de devoción revolucionaria popular, de conspiración republicana e de secretismo masónico contra o burocratismo culminará coa formación da Comuna de París en 1871. É neste punto, tras fracasar estrepitosamente a experiencia por factores máis que analizados e aínda cuestionados nos ámbitos académicos nos que non considero oportuno entrar, cando se dá un momento, ao meu entender, clave en devir teórico e práctico do método anarquista e que terá, a posteriori, a culpa de que enraíce tanto e tan ben na psique colectiva a concepción do anarquista como pouco menos que Belcebú envolvido en bombas Orsini.
Rescatando a tese desenvolvida por Max Nettlau [3], diremos que no período que abrangue dende o fin da Comuna de París ata o asentamento da vertente sindicalista libertaria, con separación incluída no seo da Internacional en dúas tendencias ben diferenzas e antagónicas: a autoritaria e a antiautoritaria, prodúcese un baleiro na teoría e na praxe, sobre todo, en certos ámbitos marxinais das grandes urbes europeas. A ardentía polo ton autoritario que adquiriu a Comuna, a súa brutal represión, os exilios obrigados, a falta dun horizonte claro e as desavinzas no movemento revolucionario propiciaron o crecemento de accións de propaganda polo feito individuais, singulares ou en pequenos grupos, as cales eran máis fillas do fastío humano ante a inxustiza, da besta animal que non soporta máis sobre o seu pescozo a bota da opresión e da miseria, que fillas dun horizonte político ou filosófico claro: o ilegalismo endémico de finais do s. XIX e principios do s. XX [4]. Os rexicidios, magnicidios atentados, a autodefensa, o roubo e a acción directa violenta convértense na parte visible do anarquismo, quedando o inmenso labor pedagóxico e cultural levado a cabo entre o campesiñado, sobre todo o italiano e español, e entre o ambiente fabril, en especial o inglés, alemán e americano, eclipsados para a opinión pública. Certamente esta ás veces vía con bos ollos determinadas accións violentas; pero non é analizar como se sentía aquela xente o que pretendo, senón rescatar unha idea moi simple e obvia: a historiografía estatal de todos os lugares e épocas ata a actualidade é o único que resaltou con aleivosía do anarquismo.
Ao non ir o ilegalismo acompañado dunha base teórica clara, e ao non se salvagardar baixo un grupo de pensadores que á súa vez cubrise as súas costas na retagarda mediática, este viuse abocado ao ostracismo, con tal sorte que se produciu unha disgregación entre a intelectualidade anarquista: había unha parte á que lle resultaba indiferente, outra rexeitábao de plano, outra tanta defendía a estratexia ora si ora non, e outra, a menor, fíxoa estandarte, desprezando ao resto de doutrinas. Entre todo este desaire estúpido e ególatra, no peor sentido do termo, a imaxe do anarquista, e polo tanto a da anarquía, xa estaba totalmente desfigurada. E o tempo non curou a ferida, máis ben o contrario, fixo que supure con virulencia.
É dicir, mentres se perdía un tempo valioso para subverter a poboación en debates etéreos, en disputas intelectuais non menos fútiles, etcétera., o poder, que sempre tira dunha (iso bo habemos de admitirlle, non?), e grazas á súa historiografía selectiva, perverteu o carácter da idea, dándolle un xiro total.
O noso labor hase de centrar en boa medida en paliar os erros pasados. A instrución en Historia, en teoría política e en Filosofía tórnase elementos, en verdade o considero así, primordiais para emendar esta eiva. Evidentemente a pragmática ha de estar ao mesmo nivel, sobre dicilo. En definitiva, quen ten a Historia da súa parte é capaz de construír un futuro na mente colectiva, e en tanto en canto esta historia siga falseada polo poder, non haberá futura acracia.
(Continuará)
Blibliografía:
[1] Montseny, Federica. Que é o anarquismo?
[2] Bellegarrigue, Anselme. Manifesto da anarquía.
[3] Nettlau, Max. A anarquía a través dos tempos.
[4] Todavía non está claro o carácter anarquista de certas accións abastecidas por personaxes dos máis obscuros, como Ravachol, ou certos grupos anarcocomunistas e individualidades ilegalistas de América e Europa, que parecían guiarse por principios de vinganza e autosatisfacción. Pero como o meu propósito non é polemizar: remate de lerse o texto.
Sobre o autor Máximo Eléuthero:
Vago en prácticas. Amante da natureza. Vexetariano. Leitor empedernido. Cinéfilo amateur. O s meus principais referentes no movimento libertario son variopintos: Bakunin, Malatesta, Stirner, León Tolstói, Biófilo Panclasta e Miguel Giménez Igualada, entroutros. Se me podería considerar un anarcoindividualista 'heterodoxo'. Escrebo poesía porque o mundo me doe.
Copiado, traducido e colado por Edu de Regeneracion Libertaria ( Introdución ) e ( El cuándo y el porqué: breve genealogía. )
No hay comentarios:
Publicar un comentario